4 -اصل ایثار و انفاق خانوادگی

کاوش و نگرشی کوتاه در شأن نزول سوره انسان که درباره اعضای خانواده حضرت زهراست، سریان اصل «ایثار و انفاق خانوادگی» را در خانواده فاطمی به نمایش می‌گذارد:
 

و به عشق خدا مسکین و یتیم و اسیر را طعام می‌دهند (و می‌گویند:) فقط برای رضای خداوند شما را اطعام می‌کنیم و در مقابل شما انتظار هیچ شکرگزاری و پاداشی را نداریم.

در ایامی که فدک در اختیار حضرت زهرا سلام الله علیها بود، تمام درآمد آن که سالیانه بین 70000 تا 120000 دینار طلا بود، تقدیم آن حضرت می‌ شد، اما آن حضرت تنها به اندازه کفاف و ضرورت خانواده از آن برمی‌ داشت و بقیه را بین نیازمندان مدینه تقسیم می‌ فرمود.

بدین ‌سان روزی که درآمد فدک به طور ماهیانه تسلیم حضرت زهرا سلام الله علیها می ‌شد، روز جشن و سرور فقیران مدینه بود.

3- اصل ساده ‌زیستی و زهد خانوادگی

فاطمه زهرا سلام الله علیها ، این اسوه بی‌ مثال الهی، در طول زندگانی خویش هماره دعوت‌ کننده به سوی «وارستگی از دنیا و دل‌ سپاری به خدا» بود؛
اما نه دعوتی با زبان، که دعوت با تمام وجود و در عمل؛ دعوتی که ارزش و تأثیرش در هدایت و تربیت پیروان از هزاران دعوت زبانی بیش‌ تر و مؤثرتر است.
فاطمه سلام الله علیها در انتخاب بین دنیا و آخرت، سرای باقی را برگزیده و سیره زندگانی خویش را بر بی‌اعتنایی به زخارف دنیایی و قناعت به حداقل نیازهای ضروری بنا ساخته بود.
زندگانی او به دور از تشریفات و تجملات و در عین سادگی، لبریز از صفا، نشاط و زیبایی‌های معنوی بود.
ساده‌ زیستی فاطمه نه از روی فقر و ناداری که برخاسته از اوج معرفت و غنای روحی آن حضرت بود.
بهترین شاهد این مدعا، آن دوران از زندگانی فاطمه سلام الله علیها است که فدک در اختیار ایشان بود. فدک، سرزمین حاصل‌ خیزی بود که می‌توانست تمام گندم مورد نیاز مدینه را تأمین کند.
بعد از آن‌ که پیامبر، به فرمان خداوند، فدک را به دخترش بخشید، تمام درآمد آن در اختیار فاطمه قرار می‌گرفت؛ اما این درآمد بسیار نتوانست صفا و سادگی زندگی ایشان را دگرگون سازد؛ چراکه فاطمه از دنیا رهیده، تمام حاصل فدک را فدای رضایت و خشنودی خداوند می‌کرد. باری، ساده‌ زیستی فاطمه نه پیامد جبر و تحمیل روزگار، که رهاورد وارستگی او از دنیا و انتخاب عارفانه وی بود.
او وارستگی از دنیا را از پدری آموخته بود که در مقام تهذیب و تزکیه دخترش می‌فرمود:
دخترم! پدر و شوهر تو فقیر نیستند. خداوند، گنجینه های طلا و نقرة زمین را به من عرضه کرد؛ ولی من آن‌ چه را نزد پروردگارم باقی می ‌ماند، برگزیدم. دخترم! اگر از آن‌ چه که پدرت (از حقیقت دنیا) می‌داند، آگاه شوی، دنیا از چشمت فرو میافتد.
آری فاطمه، پرورش ‌یافته رسول بود و درس ساده ‌زیستی و وارستگی از مظاهر دنیا را از آن اسوه حسنه فراگرفته بود. این گزارش تاریخی گواه این مدعاست:
عادت پیامبر چنان بود که سفرهایش را با دیدار فاطمه شروع و ختم می‌کرد.
در یکی از این سفرها، فاطمه به یمن قُدوم پدر و همسر، برای خود دستبندی از نقره، دو گوشواره و یک گردن‌بند فراهم آورد و پرده‌ای رنگین بر خانه آویخت. پیامبر بنابر عادت همیشگی‌ شان ابتدا به خانه فاطمه وارد شد؛ اما پس از توقف کوتاهی در حالی که آثار گرفتگی و ناراحتی در چهره‌اش هویدا بود، از منزل فاطمه خارج و روانه مسجد شد. فاطمه که با کیاست خویش، علت ناراحتی پدر را دریافته بود، بلافاصله پرده را باز کرد و به همراه زیورآلات نزد پیامبر فرستاد و پیغام داد که دخترت، سلام می‌رساند و می‌گوید:
این‌ها را در راه خداوند به مصرف برسان!
پیامبر، آن‌ها را تحویل گرفت و فرمود:
پدرش به فدایش باد! پدرش به فدایش باد! پدرش به فدایش باد! آل محمد را به دنیا چه کار؟! ایشان نه برای دنیا، که برای آخرت آفریده شده‌اند؛ هرچند تمام دنیا به خاطر ایشان آفریده شده است. اگر دنیا به اندازه بال پشه‌ای نزد خداوند ارزش می‌داشت، جرعه ‌ای از آب آن را به هیچ کافری نمی‌نوشانید.
و آن‌ گاه برخاست و به سوی فاطمه شتافت.

1 - اصل خدامحوری و عبادت خانوادگی

در زندگانی مشترک امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه سلام الله علیها ، تمام اعضای خانواده عاشق و شیفتة پروردگار بودند. به فرمودة امیرالمؤمنین علیه السلام:
عشق به خداوند، آتشی است که بر چیزی نمی‌گذرد جز آن‌که آن را به آتش می‌کشاند و نوری خدایی است که بر چیزی پرتو نمی افکند جز آن‌که آن را غرق نور می‌کند. پس کسی که به خداوند عشق بورزد، همه چیز مُلک و ملکوت خویش را به او می‌دهد.[1]
هرگاه خداوند بخواهد بنده را گرامی بدارد، او را گرفتار عشق و محبت خویش می‌گرداند.[2]
باری، آتش عشق پروردگار آن خانه را غرق نور الهی و اعضای آن خانواده را شیفته و حیران پروردگار ساخته بود.
در آن خانة ملکوتی اتاقی ویژة نماز و مناجات با پروردگار بود که نه کوچک بود و نه بزرگ.[3] در آن اتاق تنها قرآن، شمشیر و فرش بود.[4]

ابن ابی‌الحدید، دانشمند بزرگ اهل سنت، دربارة عبادت‌های امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌نویسد:
…و اما عبادت، پس علی عابدترین و پُرنمازترین مردمان بود. از همه بیش‌تر روزه می‌گرفت و نمازهای مستحبی را بر پامی‌داشت و همواره ذکر می‌گفت… و چه گمان می‌بری دربارة مردی که پیشانی‌اش از بسیاری سجده همانند زانوی شتر شده بود.[5]
حسن بصری دربارة عبادت‌ محوری حضرت فاطمه سلام الله علیها می‌گوید:
در تمام دنیا عابدتر از فاطمه یافت نمی‌شود. او به حدی برای نماز و عبادت بر پامی‌ایستاد که پاهایش ورم می‌کرد.[6]
حضرت زهرا سلام الله علیها حتی در شیرین‌ترین و خاطره‌انگیزترین لحظه‌های زندگی نیز دل در گرو عشق خدا نهاد و در شب ازدواج خطاب به یگانه کُفو و همتایش علی علیه السلام فرمود:
انتقال از خانة پدرم به خانة خودم، مرا به یاد انتقال به خانة قبرم انداخت. تو را به خدا سوگند می‌دهم تا در این ساعات به نماز برخیزی تا امشب را با هم به عبادت پروردگارمان بگذرانیم.[7]
پیامبر اکرم صلی الله علیه آله وسلم فردای آن شب از علی علیه السلام پرسید:
همسرت را چگونه یافتی؟!
حضرت علی علیه السلام بی‌درنگ فرمود:
نِعمَ العَونُ عَلی طاعَةِ اللهِ؛[8]
بهترین یار برای اطاعت و عبودیت پروردگار.
حضرت فاطمه سلام الله علیها هر شب پس از فراغت از وظایف خانه‌داری چنان خائفافه و خالصانه بر سجاده به نماز می‌آیستاد که پروردگار بدان بر ملائکة خویش مباهات می‌فرمود:
ملائکة من، اینک بر سرور کنیزانم فاطمه نظر کنید. بر درگاه من ایستاده، در حالی که بند بند وجودش از خوف من مرتعش و لرزان است. او با تمام وجودش به عبادت من روی نهاده است. اینک شما را گواه می‌گیرم که پیروان و شیعیان او را از آتش ایمنی بخشیدم.[9]